Του Μιχάλη Χάλαρη*
Η φυσική καταστροφή (natural disaster) εμφανίζεται όταν ένας κίνδυνος προκαλεί τρωτότητα και η ζημιά είναι τόσο μεγάλη που η πληγείσα κοινότητα δε μπορεί να ανακάμψει με χρήση των δικών της πόρων.
Μια καταστροφή συνεπάγεται σημαντική αποδιοργάνωση στη λειτουργία μιας κοινωνίας, με ευρύτατες ανθρώπινες, υλικές ή περιβαλλοντικές απώλειες.
Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι οι φυσικές καταστροφές δεν είναι και δεν πρέπει να θεωρούνται ως το αναπόφευκτο αποτέλεσμα ενός φυσικού κινδύνου. Συνήθως, οι συνθήκες λειτουργίας μιας κοινωνίας είναι αυτές που δημιουργούν το υπόβαθρο ώστε ένας κίνδυνος να μετατραπεί σε καταστροφή, γεγονός το οποίο είναι συνάρτηση του πόσο καλά ή πόσο κακά μια κοινωνία μπορεί να προσαρμοστεί και να ανταποκριθεί στους κινδύνους που αντιμετωπίζει.
Η κακοκαιρία Μήδεια όπου είχαμε έντονη εκδήλωση χιονοπτώσεων και παγετού, κυρίως στη Νότια Ελλάδα, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί χάος στην Αττική με σοβαρά προβλήματα και διακοπές ρεύματος. Η διαχείριση της «Μήδειας» απέδειξε ότι στην εκδήλωση φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών είναι πολύ εύκολο να κάνεις αντιπολίτευση και εξαιρετικά δύσκολο να τα χειριστείς όταν είσαι κυβέρνηση.
Η διαχείριση της επιβεβαίωσε για άλλη μία φορά τη ρήση του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ: Plans are nothing, Planning is everything. Το Γενικό Σχέδιο Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών και Άμεσης/Βραχείας Διαχείρισης των Συνεπειών από την Εκδήλωση Χιονοπτώσεων και Παγετού με την κωδική ονομασία «ΒΟΡΕΑΣ» υπήρχε στα χαρτιά όπως και πολλά άλλα Γενικά Σχέδια. Το ερώτημα είναι εάν σε κεντρικό επίπεδο αξιοποιήθηκε και εφαρμόστηκε και εάν είχαν προλάβει να το εντάξουν στο σχεδιασμό τους οι Περιφέρειας και οι δήμοι και οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι φορείς.
Η χώρα μας διαθέτει εδώ και ένα χρόνο νέο σύστημα πολιτικής προστασίας οφείλει λοιπόν η Κυβέρνηση να το εφαρμόσει όπως έχει ψηφιστεί από το Ελληνικό Κοινοβούλιο απεμπλεκόμενο από πρόσωπα και συγκεντρωτικές πρακτικές διότι στον πραγματικό κόσμο στη διαχείριση ανθρωπογενών και φυσικών καταστροφών δεν υπάρχουν ούτε «Τζον Ράμπο» ούτε «Λάρα Κροφτ».
Στην συγκεκριμένη διαχείριση, ενώ είχαμε την έγκαιρη προειδοποίηση, κανείς δεν ασχολήθηκε ουσιαστικά στα στάδια της πρόληψης και ετοιμότητας αλλά ο κρατικός μηχανισμός βγήκε κατευθείαν στο ξέφωτο της αντιμετώπισης (Response). Με άλλα λόγια, όλες αυτές οι συσκέψεις των συναρμοδίων παραγόντων που ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια του κύματος κακοκαιρίας, έπρεπε να γίνουν αρκετές μέρες πριν, με την παρουσία και συμμετοχή όλων αυτών που υπήρχε ενδεχόμενο να εμπλακούν. Η εμφανής έλλειψη συντονισμού με τους Δήμους και τις Περιφέρειες για να εξειδικευτούν τα σχέδια αντιμετώπισης σε τοπικό επίπεδο όφειλε να είχε λυθεί και να ήταν από τις πρώτες προτεραιότητες του νέου συστήματος Πολιτικής Προστασίας.
Δεν είμαι από αυτούς που θα προσπαθήσουν να προβούν σε συμψηφισμό με την τραγωδία του 2018 στο Μάτι αλλά ως ενεργός πολίτης οφείλω να αξιολογήσω τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης κατά τη διαχείριση της κρίσης. Το ίδιο βήμα οφείλει σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική να κάνει και ο εποπτευόμενος από το Γενικό Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας Εθνικός Μηχανισμός Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων.
Στον Κύκλο διαχείρισης καταστροφών υπάρχουν τα στάδια της πρόληψης (Prevention) και της ετοιμότητας (Preparedness) και από τη στιγμή που έχει υπάρξει έγκαιρη προειδοποίηση (Early Warning) από την ΕΜΥ για την επερχόμενη κατάσταση όφειλε η Πολιτική Προστασία και ο κατά νόμο υπεύθυνος Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας να έχει δρομολογήσει συγκεκριμένες δράσεις για την αποφυγή ή τη μείωση των επιπτώσεων του κινδύνου και την προετοιμασία για αποτελεσματική αντιμετώπιση του. Ο ν. 4662/2020 προβλέπει στο άρθρο 26 ότι λόγω επαπειλούμενου κινδύνου ή προειδοποίησης για εκδήλωση αυξημένης διακινδύνευσης συμβάντων φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών, ο Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας δύναται να κηρύσσει τις επαπειλούμενες περιοχές σε Κατάσταση Ειδικής Κινητοποίησης Πολιτικής Προστασίας.
Η αποτελεσματική διαχείριση μίας κρίσης είναι προϊόν δράσεων που πρέπει να γίνονται σε βάθος χρόνου και βεβαίως δεν προσφέρονται όλες για επικοινωνιακή διαχείριση.
Στόχος ενός επιτελικού κράτους είναι να δημιουργήσει εκείνες τις δομές του ώστε να γνωρίζει τι πρέπει να κάνει και πώς θα το κάνει ο κάθε εμπλεκόμενος σε κάθε περίπτωση και δεν θα χρειάζεται ο εκάστοτε πρωθυπουργός ή υπουργός να φέρει στολή ή εξαρτήματα αυτής προσποιούμενος πως καθοδηγεί τους έμπειρους επαγγελματίες που ξέρουν πολύ καλύτερα τι και πώς πρέπει να το κάνουν, για λόγους επικοινωνίας.
*Δρ Μιχάλης Xάλαρης
Υποστρατηγος ΠΣ (Ε.Α) BSc2, MA, Ph.D
