Οι αθλητικοί χώροι διεθνώς προορίζονται να παρέχουν θέαμα προς τέρψη του φίλαθλου κοινού. Στην Ελλάδα αντίθετα κάνουμε, με διάφορους τρόπους, όλα εκείνα που απαξιώνουν το αθλητικό προϊόν και απομακρύνουν τον κόσμο από τα γήπεδα.
Τα διαρκώς επαναλαμβανόμενα φαινόμενα βίας στους αθλητικούς χώρους καθιστούν αδήριτη την αναγκαιότητα διαμόρφωσης ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για όλους τους συντελεστές στους χώρους τέλεσης αθλητικών αναμετρήσεων.
Δεν θα επιχειρηθεί καταγραφή περιστατικών βίας στους αθλητικούς χώρους ή με αφορμή αθλητικά γεγονότα, αντίθετα θα προσπαθήσω να καταδείξω την αντίθεση μεταξύ νομοθετικής πρόβλεψης και πραγματικότητας.
Για την επίλυση οποιουδήποτε προβλήματος δεχόμαστε εκ προοιμίου ορισμένα βασικά δεδομένα ως έναν κοινό τόπο στον οποίο θα πρέπει να κτίσουμε την αναζητούμενη λύση. Έτσι για το πρόβλημα της αθλητικής βίας ή αλλιώς της ασφάλειας στους αθλητικούς χώρους θα πρέπει να αποδεχθούμε:
- Κάθε κοινωνική δραστηριότητα σε όλες τις ευνομούμενες πολιτείες διέπεται από κανόνες, η καταστρατήγηση των οποίων επιφέρει επιβολή ποινής ή πειθαρχικής ποινής σε βάρος όποιου τους καταστρατηγεί,
- Για την τήρηση των κανόνων αυτών είναι απαραίτητη η θεσμοθέτηση και σωστή-αντικειμενική λειτουργία ελεγκτικών μηχανισμών,
- Τα αθλητικά γεγονότα (αναμετρήσεις) απευθύνονται, εκτός όλων των άλλων, κυρίως στους φιλάθλους,
- Το αθλητικό θέαμα είναι ένα «προϊόν» που αναβαθμίζεται ή απαξιώνεται επηρεαζόμενο από ετερόκλητα δεδομένα που συνυπάρχουν, με την «ασφάλεια» να είναι ένα, ίσως το σημαντικότερο από αυτά,
- Στην πρώτη γραμμή των εχόντων την ευθύνη για την διαμόρφωση ασφαλούς περιβάλλοντος στις αθλητικές αναμετρήσεις βρίσκεται η Δημόσια Δύναμη (Αστυνομία) βοηθούμενη από Ιδιωτικές Εταιρείες Παροχής Υπηρεσιών Ασφαλείας, ενώ ακολουθούν οι διοργανώτριες αρχές, τα αθλητικά σωματεία, η Δικαιοσύνη και οι συμμετέχοντες στις αναμετρήσεις.
Η προσπάθεια ανάλυσης και επίλυσης του κάθε προβλήματος εκκινεί αρχικά από την κατανόησή του και εν συνεχεία από την αποδοχή κάποιων σταθερών που το χαρακτηρίζουν:
- Είναι πρωτοτυπία της Ελλάδας το φαινόμενο; Φυσικά όχι. Υφίσταται και σε άλλες χώρες και μάλιστα σε κάποιες έχουν παρατηρηθεί σοβαρότερα περιστατικά.
- Η αθλητική βία είναι αποκομμένη από τα κοινωνικά προβλήματα; Φυσικά όχι. Αντίθετα, πολλές μορφές προβλημάτων και παθογενειών της κοινωνίας είτε μεταφέρονται είτε είναι οι αιτίες δημιουργίας επεισοδίων στους αθλητικούς χώρους.
- Ευθύνεται το νομικό μας πλαίσιο; Το ελληνικό νομικό πλαίσιο θα μπορούσε να αξιολογηθεί ως ιδιαίτερα ικανοποιητικό. Φυσικά, κρίνεται απαραίτητο να υπάρξουν κάποιες βελτιωτικές παρεμβάσεις, που θα προκύψουν ως αποτέλεσμα διαβούλευσης όλων των εμπλεκομένων, της Πολιτείας, των Αθλητικών Ομοσπονδιών και των Σωματείων.
- Ευθύνεται η Πολιτεία και η Αστυνομία; Φυσικά ευθύνονται. Επίσης μερίδιο ευθύνης, αρκετά μεγάλο, έχουν και οι εταιρείες ιδιωτικής ασφάλειας. Η συνολική εικόνα του προβλήματος μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε ότι η ευθύνη διασπείρεται σε όλους τους εμπλεκόμενους, για την τέλεση μιας αθλητικής αναμέτρησης φορείς, διότι είτε δεν έχουν προβλέψει τη σύσταση ελεγκτικών μηχανισμών είτε αυτοί οι μηχανισμοί, σε περίπτωση που υφίστανται, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως μη ευέλικτοι, μη αποδοτικοί και κυρίως μη αποτελεσματικοί.
- Η αρχή και το τέλος ανάλογων συζητήσεων, αναλύσεων, άρθρων έχει να κάνει με το ποιος ευθύνεται για τη δημιουργία των επεισοδίων. Και πάντα αυτός αναζητείται στην απέναντι πλευρά του εκάστοτε αναλυτή-συζητητή. Είναι χαρακτηριστικό μας να ακολουθούμε την τακτική του Πόντιου Πιλάτου, αυτή που με τη βοήθεια διάφορων δικαιολογιών, παιδικών-αφελών κάποιες φορές, μας εξαιρεί από τον καταλογισμό οποιασδήποτε ευθύνης στην πλευρά μας.
- Πάντοτε στη χώρα μας όταν ανακύπτει οποιοδήποτε πρόβλημα αναζητούμε την επίλυσή του λειτουργώντας αποσπασματικά ή συμπληρωματικά, βλέποντας δηλαδή το δέντρο κι όχι το δάσος.
- Γιατί η Πολιτεία δεν εφαρμόζει τις τακτικές που εφαρμόστηκαν για παράδειγμα στην Αγγλία; Αυτή η διατύπωση είναι ιδιαίτερα επιφανειακή και μεταθέτει τις ευθύνες του προβλήματος. Επίσης, για να εφαρμοστεί το μοντέλο διαχείρισης της Αγγλίας προϋποθέτει την καλλιέργεια αντίστοιχης κουλτούρας και νοοτροπίας, πράγμα το οποίο ουδέποτε επιχειρήθηκε στην Ελλάδα, μέσω φερ΄ ειπείν
ειδικών προγραμμάτων Αθλητικής Παιδείας στα σχολεία, τα οποία θα θωράκιζαν τους νέους ως προς την εμπλοκή τους σε καταστάσεις βίας εν γένει.
Επειδή συχνά γίνονται συζητήσεις και αναφορές στο πως κατάφερε η Αγγλία και έλυσε το πρόβλημα σε μεγάλο βαθμό, παραθέτω αποσπάσματα από την έκθεση του υπευθύνου της Αγγλικής Ομοσπονδίας[1]: «Για να λάβει Πιστοποιητικό Ασφάλειας κάθε σύλλογος θα πρέπει:
- Να έχει υπεύθυνο ασφαλείας,
- Να εκπαιδεύσει τους σεκιούριτι, σύμφωνα με τα όσα έχει ορίσει το κράτος,
- Να υπάρχουν κάμερες στο στάδιο, που ανά πάσα στιγμή θα μπορούν να δουν κάθε οπαδό. Αυτό εξασφαλίζει ότι στην περίπτωση οποιουδήποτε επεισοδίου, ο υπεύθυνος ασφαλείας θα είναι σε θέση να αναγνωρίσει τον οπαδό και να δράσει άμεσα. Επίσης, υπάρχει σύστημα καταγραφής του αριθμού των οπαδών και με αυτόν τον τρόπο, χτυπάει συναγερμός σε περίπτωση που σε κάποια από τις εξέδρες υπάρχει μεγαλύτερος αριθμός οπαδών από τον επιτρεπόμενο.
- Κάθε στάδιο θα πρέπει να διαθέτει γραφείο ελέγχου, ώστε να μπορεί να συντονίσει τα πάντα.
- Αν οι αρχές θεωρήσουν ότι σε κάποιο στάδιο ένα από τα παραπάνω δεν πληροί τις προϋποθέσεις, τότε ανά πάσα στιγμή μπορούν να αποφασίσουν τη μείωση της χωρητικότητας για λόγους ασφαλείας ή να προχωρήσουν στο κλείσιμο κάποιας από τις εξέδρες.»
«Το 1991 η κυβέρνηση αποφάσισε να θεσπίσει ακόμη μία επιτροπή. Την FLA (Αρχή Αδειοδότησης), που θα επέβλεπε την ασφάλεια στα γήπεδα της Αγγλίας και της Ουαλίας, αλλά και τις τοπικές αρχές, ώστε να εξασφαλιστεί ότι όλα τα προβλεπόμενα τηρούνται. Το 2011 ιδρύθηκε και η SGAS (Αρχή Ασφαλείας των Σταδίων), ώστε να συνεχιστεί ο ρόλος της FLA.»
«Αυτό, όμως, είναι ένα μέρος της εξίσωσης. Το άλλο σημαντικό είναι να μπορείς να εγγυηθείς την ασφάλεια σε αυτά τα γήπεδα. Πριν την Taylor Report η Αστυνομία είχε αναλάβει αυτόν τον ρόλο, όμως όπως διαπιστώθηκε έπρεπε να περάσει στα χέρια των συλλόγων. Έτσι, ο υπεύθυνος ασφαλείας είναι εκείνος που προσλαμβάνει και εκπαιδεύει τους σεκιούριτι και συνήθως πρόκειται για κάποιον συνταξιούχο των σωμάτων ασφαλείας.
Ακόμη και το site της FSOA, της Ένωσης των Υπευθύνων Ασφαλείας των συλλόγων των 4 πρώτων κατηγοριών στην Αγγλία, είναι τόπος συζήτησης και προώθησης λύσεων. Από το 1996 η Premier League, η Championship σε συνεργασία με τις FSOA και SGAS έχουν δώσει βοήθεια στην εκπαίδευση των σεκιούριτι, ενώ το 2010 εισήχθηκε το πρόγραμμα «On The Ball» για αυτόν ακριβώς τον λόγο.»
Στη συνέχεια του άρθρου θα προσπαθήσω να συγκεντρώσω τα χρονίζοντα προβλήματα, να δώσω απαντήσεις και να θέσω προβληματισμούς σχετικά με τα προβλήματα ασφαλείας που εγείρονται στη διεξαγωγή γεγονότων σε αθλητικές εγκαταστάσεις.
Τα κύρια προβλήματα που υπάρχουν σήμερα στη διαχείριση των θεμάτων ασφάλειας στους αθλητικούς χώρους θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν ως εξής:
- Δεν έχουμε διαμορφώσει «αθλητική παιδεία»,
- Η ενασχόλησή μας χαρακτηρίζεται στις περισσότερες περιπτώσεις από «ερασιτεχνισμό»,
- Δεν ασχολούνται με το αντικείμενο «ασφάλεια» και ιδιαίτερα την «αθλητική ασφάλεια» άνθρωποι που γνωρίζουν το χώρο (τόσο στις Ομοσπονδίες όσο και στους επαγγελματικούς συνεταιρισμούς ή τα αθλητικά σωματεία).
- Δεν είναι γνωστή στην Πολιτεία και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς η πραγματική εικόνα-χαρτογράφηση των τεχνικών και διαδικασιών που ακολουθούνται σχετικά με την «αθλητική ασφάλεια».
- Οι αίθουσες ελέγχου ασφάλειας δεν καλύπτουν τις ανάγκες όσων θα πρέπει να τις χρησιμοποιούν (είτε λόγω της μικρής επιφάνειάς τους είτε λόγω της θέσης που βρίσκονται) σε αντίθεση με τις αντίστοιχες αίθουσες των γηπέδων του εξωτερικού.
Υπάρχει ελαστικότητα στον έλεγχο εισόδου των φιλάθλων στα γήπεδα.Δεν υφίστανται σχέδια αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών, εκκένωσης του γηπέδου ή ασφαλείας (που θα είναι προσαρμοσμένα στην επικινδυνότητα του εκάστοτε αγώνα) ή όπου υφίστανται είτε είναι μη επικαιροποιημένα ή μη λειτουργικά είτε παρατηρείται το φαινόμενο να μην ενημερώνεται το προσωπικό (αστυνομικοί, ιδιωτικοί φύλακες, κλπ) που θα κληθεί να τα υλοποιήσει ανάλογα με τα καθήκοντά του.
- Υπάρχει ελαστικότητα στη λειτουργία γηπέδων που δεν πληρούν, για διάφορους λόγους, τα προβλεπόμενα απαιτούμενα τεχνικά συστήματα ασφαλείας (τουρνικέ, κάμερες).
- Αδιαφορούμε για τυχόν υπεράριθμους φιλάθλους και για κλίμακες που καταλαμβάνονται απ΄ αυτούς.
- Αδιαφορούμε για την ύπαρξη ή λειτουργικότητα εξόδων κινδύνου. Αντιθέτως κλειδώνουμε μέχρι λίγο πριν τη λήξη του αγώνα τις εισόδους οι οποίες χρησιμοποιούνται ως έξοδοι.
- Δεν υπάρχει εκπαίδευση και ορθή διαχείριση του απασχολούμενου προσωπικού (αστυνομικού αλλά κυρίως του ιδιωτικού προσωπικού ασφαλείας), το οποίο επιπλέον δεν ενημερώνεται από τους επικεφαλής του πριν την έναρξη του κάθε αγώνα.
- Δεν είναι γνωστά τα καθήκοντα-υποχρεώσεις του ιδιωτικού προσωπικού ασφαλείας ή κάποιες φορές υπάρχει «περιορισμός» του προσωπικού ως προς την σωστή ενάσκηση των καθηκόντων αυτών.
- Δεν υπάρχει μηχανισμός ελέγχου για την τήρηση όλων των προβλεπόμενων και απαιτούμενων μέτρων και κανόνων ασφαλείας, ενώ υπάρχει μεγάλη χρονική καθυστέρηση στην εκδίκαση των ποινικών υποθέσεων.
Το ισχύον στην Ελλάδα νομικό πλαίσιο καλύπτει και επιλύει όλα τα προβλήματα που υπάρχουν με αφορμή τις αθλητικές αναμετρήσεις τα οποία είναι γνωστά με την ορολογία «αθλητική βία».
Εν κατακλείδι, η κατεύθυνση στην οποία πρέπει να κινηθούμε, μπορεί να συνοψιστεί επιγραμματικά στα εξής:
- διαμόρφωση αθλητικής παιδείας με σειρά διαλέξεων και προγραμμάτων στα σχολεία,
- κατάρτιση και υλοποίηση ενός μεσο-μακροπρόθεσμου σχεδίου ανέγερσης νέων γηπέδων ή ανακατασκευής των ήδη υπαρχόντων,
- καταγραφή της πραγματικής εικόνας λειτουργίας των γηπέδων όλων των αθλημάτων και όλων των κατηγοριών,
- προσπάθεια όλων των εμπλεκόμενων φορέων να βρουν κοινή συνισταμένη μετά από ειλικρινή διάλογο,
- συμπλήρωση ή τροποποίηση κάποιων νομικών διατάξεων,
- άμεση και ορθή εφαρμογή τόσο των νομικών όσο και των πειθαρχικών διατάξεων,
- αναζήτηση, επάνδρωση και ενασχόληση εξειδικευμένων επαγγελματιών,
- σύσταση ελεγκτικού μηχανισμού που θα επιβλέπει την ορθή και εξ ολοκλήρου τήρηση των προβλεπόμενων,
- συνεχής ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ και ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ όλου του απασχολούμενου σε μια αθλητική αναμέτρηση προσωπικού και ιδίως αυτού της ιδιωτικής ασφάλειας. Κι αυτό διότι κάποια στιγμή θα είναι ίσως απαραίτητο να φτάσουμε στην απεμπλοκή της Αστυνομίας από τα γήπεδα όπως συμβαίνει π.χ. στην Αγγλία, την Κύπρο κ.α. (πρόταση που ακούγεται και στη χώρα μας από διάφορες πλευρές όπως αθλητικά σωματεία, συνδικαλιστικά σωματεία Αστυνομικών κ.α),
- κατάρτιση σχεδίων ασφαλείας και εκκένωσης των αθλητικών εγκαταστάσεων και η ενημέρωση του προσωπικού για τα σχέδια αυτά,
- γρήγορη δικαστική διεκπεραίωση των ποινικών υποθέσεων,
- Ο προγραμματισμός-σχεδιασμός των ενεργειών μας και γενικά η επαγγελματικοποίηση τόσο των εμπλεκόμενων φορέων όσο και του απασχολούμενου προσωπικού.
Θεωρώ ότι τα ανωτέρω μαζί με κάποιες επιμέρους συμπληρωματικές κινήσεις (πχ υποχρεωτική μετακίνηση οπαδών (εφόσον υπάρχει ενδιαφέρον), κάρτα φιλάθλου κλπ) είναι ικανά να δώσουν μεσοπρόθεσμα ικανοποιητική απάντηση και λύση στο πρόβλημα «αθλητική βία».
Γίνεται εύκολα αντιληπτό λοιπόν, από τον συσχετισμό και την αντιπαραβολή όλων όσων εκτέθηκαν παραπάνω, ότι η Ελλάδα δεν υπολείπεται σε κάτι έναντι άλλων κρατών, κάτι το οποίο ενισχύεται από το γεγονός ότι υφίσταται ένα αρκετά ικανοποιητικό νομικό πλαίσιο. Αυτό που λείπει, πέραν ίσως κάποιων μικρών βελτιωτικών παρεμβάσεων σε αυτό, είναι η ορθή υλοποίηση των κανονιστικών διατάξεών του, ο σχεδιασμός που θα συνοδεύεται από την κατάλληλη αξιολόγηση της επικινδυνότητας και του αντικτύπου κάθε αθλητικού γεγονότος, η παιδεία-κουλτούρα μας, η εκπαίδευση και πάνω απ΄ όλα, ο επαγγελματισμός όλων των εμπλεκόμενων.
Παντελής Κων. Τίγκας
Αστυν. Δ/ντής ε.α.
πρ. Προϊστάμενος Υποδ. Αθλητικής Βίας Αττικής
Πιστοποιημένος Εκπαιδευτής
Θεμάτων Ασφαλείας πρ. Παρατηρητής Ασφαλείας UEFA