Ο υπερπληθυσμός των φυλακών στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης αποτελεί μία από τις βασικότερες παθογένειες του ποινικού συστήματος με συνέπειες όχι μόνο στους κρατουμένους αλλά και γενικότερα στην κοινωνία.
Η διαχείριση του «εκρηκτικού» προβλήματος των φυλακών αποτυπώνει το νομικό πολιτισμό ενός κράτους και συνδέεται άρρηκτα τόσο με τις πολιτικές επιλογές όσο και με το πνεύμα που διέπει την ποινική δικαιοσύνη.
Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει το Συμβούλιο της Ευρώπης το οποίο απευθύνει δημόσια πρόσκληση στους βουλευτές όλων των κρατών μελών να επιχειρήσουν μία επιτόπια επίσκεψη στις φυλακές, για να έχουν μία άμεση επαφή με τη κατάσταση που επικρατεί στα σωφρονιστικά καταστήματα. Εκεί, όπου οι κρατούμενοι στοιβάζονται και εξαναγκάζονται να υφίστανται τον εξευτελισμό και την κακομεταχείριση, κάτω από άθλιες συνθήκες κράτησης.
Να μην είναι μόνο «θεατές»
Οι υπεύθυνοι λήψης των αποφάσεων που κρίνουν την αύξηση ή τη μείωση του πληθυσμού των φυλακών, είτε νομοθετώντας είτε εφαρμόζοντας τους νόμους και αποδίδουν Δικαιοσύνη, δεν μπορούν να είναι «θεατές». Έχουν ευθύνη, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, για την επίλυση του προβλήματος.
Σωφρονισμός ή σκληρή τιμωρία;
Στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να απαντήσει, όπως τονίζει το Συμβούλιο της Ευρώπης, κάθε δημοκρατική κοινωνία που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και προτάσσει το σωφρονισμό έναντι της εκδικητικής τιμωρίας. Η αντίληψη άλλωστε που κυριαρχεί από το 18ο αιώνα πως η φυλακή μπορεί να λειτουργεί αποτρεπτικά στο έγκλημα μάλλον αποδείχτηκε εσφαλμένη. Τουλάχιστον δεν οδήγησε στην πάταξη της εγκληματικότητας η οποία ακόμη κι αν αλλάζει μορφές, παραμένει.
Η πολιτική θα πρέπει να σταθμίζει την πίεση κάθε φορά της κοινής γνώμης υπό το φόβο του εγκλήματος και να επιδιώκει όχι «υπερβολική» αλλά αποτελεσματική Δικαιοσύνη.
Συνεργασία όλων των φορέων
Δικαστές, εισαγγελείς και Αστυνομία, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, οφείλουν να «σκύψουν» πάνω στο θέμα των φυλακών, με πνεύμα συνεργασίας. Χωρίς «παραμορφωτικούς» φακούς που διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα η οποία μεταφέρεται στην κοινή γνώμη.
Ο υπερπληθυσμός φέρνει ένταση και βία
Αναμφίβολα, οι ασφυκτικές συνθήκες κράτησης παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και «γεννούν» βία. Ο ευτελισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας υπό καθεστώς παντελούς έλλειψης ιδιωτικότητας επιτείνει την ένταση στη φυλακή και προκαλεί συγκρούσεις ανάμεσα στους κρατουμένους και το προσωπικό των σωφρονιστικών καταστημάτων.
Παρά την τάση μείωσης του αριθμού των φυλακισμένων σε αρκετές χώρες, το πρόβλημα του υπερπληθυσμού είναι υπαρκτό και αποτελεί τον υπ’1 κίνδυνο. «Μία υπερφορτωμένη φυλακή απειλεί την εύρυθμη λειτουργία της», σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης,
Ευάλωτοι, πολλοί από τους κρατουμένους μέσα στη φυλακή, αναζητούν την «ταυτότητά τους» και χρειάζονται προστασία από τα οργανωμένα κυκλώματα που δρουν εντός των τειχών, ελέγχουν και εξουσιάζουν τους πιο αδύναμους. Η διοίκηση της φυλακής και οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι αδυνατούν να διαχειριστούν τις υπερπλήρεις φυλακές και μοιάζουν ανίσχυροι μπροστά στις οργανωμένες συμμορίες.
Όχι νέες φυλακές
Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο, είναι αποφασιστικής σημασίας ο ρόλος της Δικαιοσύνης. Το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι κατηγορηματικό. Βιώσιμη λύση δεν είναι οι νέες φυλακές, όπως κι αν αυτές ονομαστούν, αλλά οι κατάλληλες παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της υποτροπής και την προετοιμασία των κρατουμένων προκειμένου να καταφέρουν, την ώρα της αποφυλάκισης, να σταθούν όρθιοι και δυνατοί στις προκλήσεις που ενδεχομένως αντιμετωπίσουν και να πετύχουν την ομαλή ένταξή τους στην κοινωνία.
Στοιχίζει στο Κράτος και στις οικογένειες
«Η φυλακή είναι πολύ δαπανηρή», τονίζει το Συμβούλιο της Ευρώπης για να καταδείξει τις οικονομικές αιτίες που δημιουργούν τις υπερπλήρεις φυλακές. Επισημαίνει δε πως μόνο το 2013 δαπανήθηκαν για τα σωφρονιστικά καταστήματα στην Ευρώπη 27 δισεκατομμύρια ευρώ.
Το ίδιο όμως δαπανηρή είναι η κράτηση για τους κρατουμένους και τις οικογένειές τους που οδηγούνται σε οικονομική εξόντωση λόγω της απώλειας του εισοδήματός τους.
2.000.000 παιδιά έχουν το ένα γονιό στη φυλακή
«Η φυλάκιση προκαλεί αίσθηση ντροπής και άγχους για τη σύντροφο και τα παιδιά του κρατουμένου, απώλεια γονικής φροντίδας και βοήθειας». Περίπου 2 εκ. παιδιά στην Ευρώπη εκτιμάται ότι έχουν τον ένα γονέα τους στη φυλακή και αναγκάζονται να ζουν με την απουσία του, αλλά και με το κοινωνικό «στίγμα» της κράτησής του.
Το κοινωνικό προφίλ των κρατουμένων
Την ίδια ώρα, η ανθρωπογεωγραφία των φυλακών φαίνεται πως έχει σαφή ταξικά χαρακτηριστικά, καθώς, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, πιο συχνά κρατούνται άτομα από «κοινωνικά υποβαθμισμένο υπόβαθρο, χρήστες ναρκωτικών ουσιών, με διαταραχές ψυχικής υγείας ή προσωπικότητας».
Αυτή είναι η πραγματικότητα των φυλακών την οποία έχει καταδικάσει εξάλλου, με σειρά αποφάσεών του το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επιβάλλοντας «βροχή» προστίμων σε πολλές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα.
